AHOZKO HIZKUNTZA

1.DOLZ:  "Ez da nahikoa hizkuntza bat erabiltzea; mintzamenak irakasgaia ere izan beharko luke"

• Ahozko didaktikaren inguruan egindako ikerketetan erakusten digute ezinbestekoa dela hezkuntzan ahozko adierazmena irakastea.
• Eskolako beste arlo batzuk garatzeko, ahozko adierazmena funtsezkoa da.
• Eskolan euskararen ahozko adierazmena garatzea, irakurmena eta idazmena lantzea bezain garrantzitsua izan beharko litzateke.
• Eskolak eta eskolatik kanpo hizkuntzen ahozko erabileraren garapenean jokatzen duen papera funtsezkoa da.
• Eskoletan ahozko hizkuntzaren irakaskuntzak, hizkuntzaren erabilera positiboan oinarritu behar dira.
• Mintzamena irakasgai giza izan beharko zen.
• Ahozko generoen ezaugarriak zehaztea, ulermena eta ekoizpena lantzeko ahozko grabaketetara jotzea, ikasleen gaitasuna aztertzea, mintzamena lantzeko tailerrak antolatzea, ikasleek grabaketen bidez autoentzumena lantzea, ahozko jolasekin entrenatzea, etab. Hori guztia, proiektu eta sekuentzia didaktiko moduan antolatuta izango zen mintzamena irakasteko metodoa.
• Euskadiko eskolek lan handia egin euskara garatzeko. Hala ere, irakasleak eta ikertzaileak mintzamena lantzeko modua hobetzeko estrategiak bilatu behar dituzte.
• Euskara irakasleak aitzindariak izan behar dira.
• Irakasleak koordinatuta aritu behar dira, hizkuntzen irakasleek irakaskuntza integratua bultzatu behar dute, ikaskuntzen eta metahizkuntzen erabileraren arteko transferentziak sustatzeko.
• Oso garrantzitsua da mintzamenaren eta idazmenaren arteko artikulazio eta elkarrekintza.
• Irakaskuntzak euskararen arloan duen erronka nagusiena bere erabilera guztiak garatzea da. Hau da, ahozko eta idatzizko erabilera, formalak zein informalak.

2.AHOZKO HIZKUNTZA LANTZEN

1. atala. Ahozko hizkuntza eskolan

• Ahozko hizkuntzaz gizartea eta eskola arduratu behar da.
• Familiak erabiltzen duen hizkuntzak eta testuinguru soziolinguistikoak eragin zuzena du euskara mailan.
• Zailtasunak daude ahozko hizkuntzak duen erabilera identifikatzeko.
• Hizkuntza garatzeko hizkuntzaren beraren transbertsalitatea ulertu behar dugu.
• Ahozko-hizkuntza ikaskuntzaren bitartekaria edo ikasteko objektua izan ahal da.
• Ahokoaren izaera soziala da.
• Curriculuma ikasi bitartean instrukzio hizkuntza eta alderantziz.

2. atala. Testu generoak: ahozko hizkuntza objektu gisa

• Ahozko hizkuntzan ere ahozko testu-moldeak daude.
• Mintzamenak irakasgaia ere izan beharko luke.
• Egoera formalak eta ez formalak ezberdintzea ezinbestekoa da.
• Bakarrizketaren eta elkarrizketaren ezaugarriak identifikatzen jakin behar dute ikasleek.
• Baliabide ez berbalak, espazioaren erabilera, begirada, tonua eta keinuen garrantzia.

3. Atala. Ahozko hizkuntza gelako elkarrekintzetan

• Ahozko objektu gisa lantzeko beharra edota, testu-moldeak modu sistematikoan gelaratzeko beharra
• Ikasleek zer ikasi duten ez da garrantzitsuena, baizik eta, elkarrizketa irekitzea jakintza garatzeko
• Ahozkotasunari laguntzeko irakaslearen estrategia eraginkorrenak identifikatzea eskatzen du.
• Elkarrekintzaren metodologiaren erdigunea elkartzeak gelaren antolaketa eta taldekatze modua ere ukitzen du.

4. atala. Ahozko hizkuntza curriculuma zeharkatuz

• Funtzeskoa da hezkuntzako profesionalak ahozko hizkuntzaren irakaskuntzan ugari eta sarri egiteko formatzea
• Hizkuntza eta curriculumeko ikasgaiak integratzeak ikasleak esanahia eta hizkuntza, forma eta negoziaziatzeko aukerak izango dituela esan nahi du.
• Testuinguruari enuntzazio testuaru esker, testu-generoak jarduera jakin bati dagokion edukiaz aritzen dria
• Esku-hartze didaktikoari begira, irakaslea enuntziatu eta ikaslearen arteko bitartekaria izan behar da

3.GELAKO INTERAKZIOA.JOLAS ARAUEN AZALPENA LEHEN HEZKUNTZAKO IKASLEEN ESKUTIK

1. Marko teorikoa

1.1 Ahozko hizkuntza curriculumaren bidez ikasten da eta curriculuma hizkuntzaren bidez

• Hizkuntzaren ikas-irakaskuntza curriculumeko beste arlo batzuekin batera lantzeko beharra sortu da.

• Swain-en (1985) eta Kowal-en (1987) arabera, murgiltze ereduetan egindako ikerketek erakutsi dute hizkuntza batean komunikazio konpetentzia altua lortzeko, beharrezkoa dela testuinguruak sortzea ikaskuntza negoziatu ahal izateko —hizkuntza edukien esanahia eta forma—, horrela hizkuntza ulertu eta ekoiztu ahal izango da. Hizkuntza eta curriculumeko arloak integratzeko ez da nahikoa hizkuntzako eskolak ematea eta ez da nahikoa, ezta ere, hizkuntza hori komunikazio-hizkuntza izatea.

• Badaude bi estrategia murgiltze ereduetako asebetetze maila jasotzen lagunduko luketenak: lehena, esan dugun moduan, hizkuntza curriculumeko edukien bitartez lantzea; bigarrena, bultzatzea ikaslearengan gehiago oinarritzen den ikuspegi pedagogikoa (Arnau, 1997).

• Curriculumeko edukiak eta hizkuntza edukiak integratzeaz jarduten duten autoreek argi banatzen dituzte landu beharreko arloen ezaugarri bereizgarriak (besteak beste, Carrasquillo & rodríguez, 1996; Laplante, 1993; Plazaola & Leutenegger, 2003; sainz Osinaga & Bilbatua, 1998; serra, 2004)

1.2 Ahozko hizkuntzaren eta ikasgelako elkarrekintzaren inguruko hurbilpen teorikoa

• Rabatel-ek (2004)  lau paradigma desberdintzen ditu: ahozko hizkuntzaren arauak  ezagutzeko helburuarekin ahozkoaren sintaxia aztertzen duena, hizkuntzaren generoen azterketatik ahozkoari hurbiltzen zaiona, ahozkoaren zeharkakotasunari hurbilpen kognitiboa egiten diona eta ahozkora hurbiltzen dena elkarrekintzaren azterketatik, betiere kortesiaren ikuspegitik.

• Bouchard-ena (2004) bostgarren bat gehitzen du, zeinek arrazoi sozial, kognitibo nahiz bestelakoengatik egoera ahulean dauden ikasleek egiten dituzten arriskupeko praktika komunikatiboak bereizten dituen.

• Ahozko hizkuntzaren eta ikasgelako elkarrekintzen inguruko hurbilpen teorikoa bigarren eta hirugarren paradigmen artean kokatzen da, testu-molde baten gaineko lanketa didaktikoa aztertzen duelako eta landutako testu-moldearen bidez tranmititutako ezagutzaren eraikuntzan beharturiko elkarrekintzek duten eragina ere aztertzen duelako.

• Irakasleak egiten duen elkarrekintza zedarritzeko, ahozko jardueren bidez egiten dituen erregulazioak aztertu ditu Thevenaz-Christen (2005): jolasaren gaineko fokatzeak, hitza hartzeko, azaltzeko edota hitz egiteko ikasleei egiten dizkien gonbidapenak, jolasaren arauen nahiz edukiaren birformulazioak, hizlariaren rolaren gaineko xehetasunak, entzulearen rolaren gaineko xehetasunak eta generoari dagozkion alderdi linguistiko nahiz testualei buruzko aipamenak.

• Ikasleek testu-molde jakin baten ezaugarriak bereganatu behar dituzte, jolas arauak delakoarenak. Thevenaz-Christen (2002) aintzat harturik, generoa ezaugarritzen dugun ondoko alderdien arabera: berbaldi-ekintzaren testuinguru parametroak, eduki tematikoa, planifikazio-markak eta testuratze-markak.

1.3 SDaren helburuak eta horien transposizio didaktikoa

• Chevellard-ek (1985) transposizio didaktikoari buruz teorizatzen du identifikatzeko zein prozesuaren bidez bihurtzen diren erreferentziazko jakintza teorikoak irakatsi beharreko jakintzak.

• Transposizio didaktikoan zehar izaten diren arriskuak aski ezagunak direnez, beharrekoa ikusten da zaintzea transposizio-aldi batetik bestera gertatzen diren eraldaketetan erreferentziazko nozioak ez desitxuratzea gehiegi.

• Bronckart eta Plazaola autoreek (1996) ohartarazten gaituzte transposizio didaktikoaren bi arrisku nagusiez: lehenengoa erreferentziazko teoriaren egiaztasunari dagokio, eta bigarrena, tokiz aldatzen diren jakintzak euren testuingurutik ateratzeak dakartzan ondorioei.

• Behatutako irakasleak hainbat erabaki hartu du: Hizkuntzari dagokionez, ikuspegi testual eta diskurtsiboa lantzea, eta helburu gisa proposatu du ikasleek jolas arauak testu-moldea ahoz ekoiztea (Bronckart, 1996; Dolz eta Schneuwly, 1997). Ezagutzari dagokionez, haur jolasak lantzea, arau sozial eta kulturalen inguruko edukiei estu lotuak daudenak eta sistema didaktikoari dagokionez, SD erabiltzea planifikazio eta ikaskuntzaren bitartekaritzarako tresna gisa (Dolz eta Schneuwly, 1998).

• Analisia transposizio didaktikoaren azken aldian gertatzen da, SD osatzeko aintza- kotzat hartutako ikuspegi epistemologiko, curricular eta didaktikoaren, eta irakaslearen jardunaren artean.

HIZKUNTZA IDATZIA . (Irakurtzea eta idaztea)

Lehen hezkuntzako idazketa prozesua landu dugu, eta horretarako, hiru testu landu ditugu. Testuek haien artean duten erlazioa bilatu behar izan dugu, zertan datozen bat eta zein desberdintasun dituzten aipatuz. Behin hau eginda, erlazio horiein iruzkin bat egin dugu, ideiak sakonago azalduz.

Irakurritako testuak, hurrengoak dira. Batetik,Laiz, E: "Testuak hobetzea" eta "Irakurketaren inguruan". Bestetik, Camps, A: "7 principios en que basar la enseñanza de la escritura en Primaria y Secundaria". Eta azkenik, Pertusa: "El proceso de la escritura: de la planificación a la revisión del escrito".

TESTUEN ARTEKO ERLAZIOA:

Prozesu bat da:

Eskolara hasi bezain laster hasten gara ikasketa prozesu hau lantzen.Lehen hezkuntzan zentratuz, lehenengo mailara heltzean idazten ikasteko prozesua hasten da, eta hau ixkanaka pixkanaka egiten da, kontzeptuak ikasten diren heinean berriak sartuz. Ez da bapatean ikasten den gauza. Bere denbora behar du, eta denbora horretan lantzen diren kontzeptuak eta edukiak era egokian banatzeaz eta irakasteaz arduratzen da eskola.

Teberosky-ren arabera, prozesu honetan bi ezagutza mota garatu behar dituzte ikasleek. Alde batetik, sistema alfabetikoaren funtzionamenduarekin erlazionatutako ezagutza (grafema eta morfemen arteko erlazioak, letren fonemak, fonemen arteko loturak etab.) Eta bestetik, diskurtsoen funtzionamenduarekin erlazionatutakoa (testu/generoen ekoizpenarekin erlazionatutako arauak: antolaketa, formatua etab.)

Planifikazioa:

Idazte prozesuaren uneak lau dira (planifikazioa, testuratzea, berrikusketa eta edizioa) eta horietako bat planifikazioa da, hau da, egoera aztertu eta ondoren ideiak sortu eta antolatzea. Garrantzitsua da planifikazioa egitea ezer egin baino lehen. Ikasleek argi izan behar dute zein den helburua eta zer egingo den. Honekin azaldu nahi dena da, ezin dutela milaka ideia desberdin izan buruan, hautaketa bat egin behar dute, eta behin egingo denaren ideia izanda, hurrengo pausora salto egin.

Eguneroko bizitzarako garrantzitsua diren idazkiak egiteko:

Honek zerikusia du ikasgelan azaldutako era “formala” eta “instrumentalarekin”.  Formala soilik zentratu egiten da idazketa sisteman eta instrumentala, aldiz, erabilera komunikatiboan eta horrek idatzizko hizkuntza funtzio desberdinei egokitzen jakitea ahalbidetzen du. Esan bezala, hizkuntza bat ikasteko prozesuan ez da soilik hizkuntza maila neurtzen, hizkuntza horren beste ezaugarri batzuk ere hartzen dira kontuan, batik bat, pragmatikoak. Honekin esan nahi dena da, idazten ikastearen helburua ez dagoela soilik eskolara bideratuta, eguneroko bizitzan erabiltzen jakitea ere ezinbestekoa da. Eta testuetan azaltzen den moduan, garrantzia ematen saio esparru honi, testuinguruan kokatzea jakiteari eta norberaren inguruko ezaugarriak kontuan hartzeari.

Irakasleak rol garrantzitsua dauka:

Puntu honek neurri handi batean baldintzatuko du ikasketa prozesua. Garrantzitsua da irakaslea ikasleen gidaria izatea, eta hauen ikasketa prozesuan behar den unean eskua sartzea. Hau da, adibidez, testu bat idazterakoan, komenigarriagoa izango litzateke zuzenketak idazte prozesuan egitea, eta ez testu osoa idatzi ondoren. Honekin, akatsak berehala zuzentzea lortuko litzateke, eta metodo hau erangikorragoa da ikasketa esanguratsu bat emateko. Hala ere, hau lortzeko, irakaslea izan behar bere irakasteko era argi izan behar duen lehenengoa, helburu finkoak izateaz gain, eta hemendik aurrera, irakasteko era hori transmititu.

Zuzenketarako modu desberdinak:

Modu tradizionalari begira, irakaslea izango litzateke ikasleen ariketak zuzentzen dituena, baina urteak aurrera egin ahala egiaztatuta geratu da, ez dela modurik eraginkorrena. Testuetan, kontzeptu honetan sakontzen da. Idazten ikasteko orduan, ikasleei haien testuen inguruan hitz egiteko aukera eman behar zaie, aurretik esan dugun moduan prozesu bat baita. Honetarako, zenbait metodo erabil daitezke, adibidez, kolaborazioan oinarritatutako idazmena, beste ikaskide batek norberaren lana zuzentzea edo irakaslearekin elkarrizketak izatea. Ahozko komunikazioa ezinbestekoa da idazten ikasteko eta beraz, horretan sakontzea aproposa litzateke.

Hau da, ikuspegi berria edo kontrustibistari buruz ari gara. Ikuspegi honen arabera testu mota ugari proposatzen zaizkie idazteko edozein euskarri ematen zaizkie, taldeetan eta modu irekian egiten dute euren lana. Beraz, zuzenketan ere ez dira modu tradizionalena egiten. 

Planifikatzerako orduan, lehenetasunak hartzen jakin behar da. Hau da, gauza garrantzitsuenetatik, garrantzi gutxien dutenetara, organizazio bat egiten jakin behar da. Horretaz gain, zerbaitetan sakontzerako orduan, ezin dira gai guztiak ere berdintasun eta momentu berean sakondu, bakoitzak bere lekua hartu behar du eta banan-banan azaldu behar dira. Beraz, behin egoera aztertzen denean eta ideiak sortzen direnean, ideia bakoitzari garrantzi bat ematen jakin behar da eta behin jakinda  idein garrantzia eta ideia bakoitza zenbat sakonduko den orduan etorriko da testuratze unea, edukiak garatzeko unea.

ULERMENA - EBALUAKETA

NEMESIOREN IPUINA

• INFORMAZIOA BERRESKURATZEA

A)Testua hitzez hitz ulertzeko galderak:

1.Kontakizun bateko denbora edo tokia identifikatzea… :

Liburukoa:

-Itzala herriko plazan / liburutegian aurkitu du.

-3. Ariketa: Kopiatu gertakariak koadernoan ordenan. Zer gertatu da?

2.Zenbait osagai lokalizatzea.

Guk asmatutakoa: -Zerekin harrapatu zuen amak Nemesioren itzala?

Liburukoa: -Aukeratu hitz egokia: Ihes egiteko, itzala leihotik /atetik irten da.

3.Xehetasunak ezagutzea.

Liburukoa: -Nemesioren herriak Belandia/Betelu du izena.

Guk asmatutakoa: Noiz desagertzen zen itzala?

B) Informazio baliokidea bilatzeko galderak:

1.Sinonimoen bidez emandako ageriko informazioa lokalizatzea.

Liburukoa:

-9.Ariketa: irakurri esaldiak eta aukeratu nabarmendutako hitzen esanahi egokia.

Adibi: Nemesio pentsakor gelditu zen eta gauza bat bururatu zitzaion:

a) otu, buruan sortu. B)zerbait buruan jantzi.

2.Parafrasiak eta esamolde baliokideak.

Liburukoa:

-10.Ariketa: Zer esan nahi du esapide honek? Gustura ibiltzen naiz zurekin, baina egundoko gosea pasatzen dut.

A)gose handia pasatzen dut. B)egunero-egunero gosea pasatzen dut.

• TESTUAREN ULERMEN GLOBALA

A)Ideia nagusia edo gaia zehazteko galderak:

1.Testuaren zentzua ongien biltzen duen esaldia hautatzea.

Liburukoa:

6.Ariketa: Asmatu albistea eta irakurri ikaskidei irratiko esataria bazina bezala.

2.Grafiko edo taula baten dimentsio nagusiak identifi katzea.

Asmatutakoa: Bete itzazu taulako

PERTSONAIAK	TOKIAK	OSAGAIAK

3.Testua laburbiltzea.

Liburutik ateratako galderak:

4.Ariketa: idatzi koadernoan ipuinen laburpena. Hasi honela: Egun batean, Nemesioren itzala…….

B) Testu baten asmo orokorra identifikatzeko galderak:

Liburutik ateratako galderak:

-Zergatik egin zuen ihes itzala?

C) Testu baten erabilera orokorra identifi katzeko galderak:

Guk asmatutakoa:- Zure itzalak ihes egingo balu, Nemesiorenak bezala, non bilatuko zenuke?

• INTERPRETAZIOA

A)     Informazioa erkatzeko eta kontrastatzeko galderak:

Liburutik ateratako galderak:

-Zergatik zegoen kezkatuta Nemesioren ama?

-Zergatik ezin izan zen izan Nemesio lapurra?

- Nola jakin zuen amak lapurra nor zen?

-Nola harrapatu zuen amak lapurra? Azaldu tranpa zertan zen.

B) Ondorioak edo inferentziak:

Liburutik ateratako galderak: - Nemesio bazina, zer egingo zenuke itzalak zurekin bueltatu nahi ez balu?

C) Laguntza probak identifikatzeko galderak:

Guk asmatutakoa: - Zeintzuk izan ziren amaren probak, lapurra Nemesioren itzala zela ondorioztatzeko?

• TESTUAREN EDUKIARI BURUZKO HAUSNARKETA ETA TESTUAREN BALIOSPENA

A) Munduaren gaineko jakintza bera kontrastatzeko galderak.

B) Beste iturri batzuetatik eskuratutako jakintzak kontrastatzeko galderak.

C) Galderan agerian utzitako ideiekin kontrastatzeko galderak.

Liburutik ateratako galderak:

- Zure itzalak ihes egingo balu, nola sentituko zinateke? Harekin haserretuko zinateke?

- Zaila egin zaizu testua ulertzea?

- Zure ustez, zer gertatuko litzateke, ama, itzala gero eta potoloago dagoela konturatu ez balitz?

- Itzalaren jarrera, janaria lapurtzean, egokia izan dela iruditzen zaizu? Zer egin beharko luke?

• TESTUAREN FORMARI BURUZKO HAUSNARKETA ETA TESTUAREN BALIOESPENA

A)Testuaren egiturari buruzko galderak.

Guk asmatutakoa: -Zehaztu giltza baten bidez ipuinak dauzkan hiru atalak: sarrera, korapiloa eta amaiera.

B) Testuaren estiloaren eta erregistroaren gaineko galderak

Guk asmatutakoa:

-Ordezkatu adjetiboa: Nemesio argala zen baina bere itzala ordez lodia zen.

ONDORIOAK: 

1.       Azpigaldera gehiegi dago; ezinezkoa da ikasleekin ipuin bakar baten bidez denak lantzea.

2.       Argitaletze urtearen arabera aldaketa nabarmenak aurki ditugu bai testuan baita galderetan ere; hau da, lexikoa nahiko desberdina da.

(2012) Jakintzaren bideak proiektua. Santillana-Zubia

10 Lehenengo irakurketarako GILTZARRIAK: Montserrat Fons.

1. Haurrak mundu letratu batez inguratzea.
2. Teknika desberdinak erlazionatu.
3.Irakurketa ozenaren abantailak.
4.Ikasleak elkarrekin testuak idaztea.
5.Idatzizko eta ahozko erlazioak.
6.Irakurtzen ikasten esperimentazioaren(animatzen) bitartez.
7.Idazketa eta irakurketa, denbora behar duten prozesua.
8.Umeen esfortzua positiboki baloratzea.
9.Hizkuntzaren erabilerak gizartean. Inguruko baliabideak.
10.Irakurketaren tzertapena egunerokotasunean.